In 1986 begonnen CDA en VVD aan hun tweede gezamenlijke kabinet onder leiding van premier Ruud Lubbers. Rudolf de Korte was daarin Gijs van Aardenne opgevolgd als minister van Economische Zaken en vicepremier namens de VVD. Het kabinet kwam stroever uit de startblokken dan Lubbers I, mede door de verschoven verhoudingen. Waar de CDA 9 zetels had gewonnen, had de VVD eenzelfde aantal zetels ingeleverd en dat leidde tot wrevel bij de liberalen. Een van de eerste zaken waarbij het misging was een opmerking van De Korte over een voorgenomen staatsbezoek van koningin Beatrix aan keizer Hirohito van Japan. De Korte trad erover in de publiciteit en achtte zo’n bezoek ‘niet verstandig, niet wijs en niet gewenst’. Lubbers maakte korte metten met deze inmenging en kwalificeerde de actie van De Korte in de Tweede Kamer als één ‘in de categorie eens, maar niet weer’. Het was het eerste incident in een reeks waarin de verhoudingen tussen CDA en VVD verslechterden. Ondertussen begonnen de resultaten van het kabinet steeds meer af te stralen op premier Lubbers en daarmee het CDA en had de VVD het nakijken.

Fragment uit De val van kabinet Lubbers II (Andere Tijden, 23 februari 2010). De hele aflevering is hier te zien.

Na kabinetsberaad over het milieubeleidspan geeft premier Lubbers een persconferentie. VVD-fractievoorzitter Joris Voorhoeve geeft commentaar, 29 april 1989. Foto: Rob Bogaerts, Nationaal Archief / Anefo

In de jaren tachtig kwam het thema milieu hoog op de politieke agenda te staan. Dat leidde onder meer tot het voorstel voor een Nationaal Mileubeleidsplan (NMP), een plan waar de VVD-ministers Nijpels (VROM) en Smit-Kroes (Verkeer en Waterstaat) graag hun handtekening onder wilden zetten. Een groen plan van twee VVD-ministers, dat was nieuw voor die tijd. Onderdeel van het plan was de afschaffing van het reiskostenforfait. Het reiskostenforfait was financieel vooral aantrekkelijk voor mensen die veel autokilometers maakten voor hun werk. Mede door druk vanuit De Telegraaf en de VVD-achterban keerde de VVD-Tweede Kamerfractie zich tegen dit plan.

Talloze compromissen werden bedacht en hoewel fractievoorzitter Joris Voorhoeve kon leven met het laatste voorstel vanuit het kabinet bleef de VVD-fractie onvermurwbaar. Voorhoeve vroeg daarop een debat aan voor bijstelling van het bijgestelde beleid en diende een motie in die opriep af te zien van aftopping van het reiskostenforfait en beperking van de voorgestelde verhoging van de dieselaccijns. Voorhoeve werd bij dit debat ondersteund door Tweede Kamerlid en financieel woordvoerder van de fractie Frank de Grave.

‘We vonden ook dat elke weigering van Lubbers om ook maar enige beweging te maken het bewijs was van dan kan je ook niet verder met elkaar’[1]

Vanwege een reportage van het VPRO-programma Belevenissen werd De Grave in de dagen tot aan de val gevolgd door een cameraman en droeg hij een microfoontje op zijn revers, zelfs tijdens het debat. Zijn opmerkingen en gesouffleer richting Voorhoeve waren hierdoor voor de televisiekijkers duidelijk zichtbaar én hoorbaar. Na de eerste schorsing stelde Voorhoeve, als reactie op het wat wollige verhaal van premier Lubbers, de kernvraag waar het voor de VVD-fractie allemaal om draaide: ‘bent u bereid het besluit van het kabinet op dit punt in te trekken?’ Een stilzwijgen van Lubbers  volgde, terwijl een getergde De Grave ondertussen de zaken zo scherp als mogelijk was neer zette: ‘Dat is de vraag! Heeft u dat over voor de vertrouwensrelatie met de VVD? Want dat raakt ons vertrouwen’. Een tweede schorsing volgde op de nog immer zwijgende Lubbers. En al snel bleek dat Lubbers dat dus niet over had voor de VVD. Het kabinet viel en er kwamen nieuwe verkiezingen.

Still uit VPRO Belevenissen (VPRO), uitgezonden in 1989

Presentatie Nationaal Milieubeleidsplan (NMP), 25 mei 1989. V.l.n.r. minister Ed Nijpels, premier Ruud Lubbers, minister Neelie Smit-Kroes en minister Gerrit Braks. Foto: Rob C. Croes, Nationaal Archief / Anefo

Het Nationaal Milieubeleidsplan kwam er alsnog, want op aandringen van Lubbers was het kabinet in zijn geheel demissionair geworden. Plannen zoals het NMP konden zo alsnog gepresenteerd worden, een slimmigheidje van de premier. De presentatie van het ‘Nationaal Milieubeleidsplan Kiezen of Verliezen’ vond plaats op 25 mei 1989.