‘In dit vak moet je iedere keer weer een afweging maken tussen wat je inhoudelijk bereikt en wat je presenteert. Als je na heel moeilijke besluitvorming waarbij de coalitiepartner concessies heeft moeten doen, trots als een pauw gaat rondlopen, dan de doet de coalitiepartner bij het volgende probleem geen concessies meer. Dus moet je kiezen voor resultaat in plaats van presentatie. En de kiezer wil op langere termijn toch resultaat en geen opwindende verhalen.’[1]

Op 26 juni 1986 werd Joris Voorhoeve (1945) door de VVD-fractie aangewezen als opvolger van Ed Nijpels, die mismanagement werd verweten. Dat was de uitkomst van een beraad op het ministerie van Verkeer en Waterstaat. Dit overleg zou te boek komen te staan als ‘de Nacht van Neelie’, naar de VVD-bewindsvrouw op dat ministerie Neelie Smit-Kroes. Het urenlange beraad was de apotheose na maanden onrust in de VVD en zou uitdraaien op een compromis. Het partijleiderschap zou in handen komen van demissionair minister van Binnenlandse Zaken Rudolf de Korte, die in een volgend kabinet weer een ministerspost ambieerde. Voorhoeve kreeg de leiding over de Tweede Kamerfractie en Nijpels zou aanblijven totdat de formatie van het tweede kabinet-Lubbers was afgerond.

Joris Voorhoeve. Foto: Rob Bogaerts, Nationaal Archief / Anefo

Voorhoeve was sinds september 1982 buitenlandwoordvoerder van de fractie en was afkomstig uit de wetenschap. Met zijn titels (prof.dr.ir.) en zijn bedachtzame, analytische stijl van spreken werd hij wel beschouwd als een professor die verdwaald was in de politiek. Sinds 1979 was hij hoogleraar Internationale Betrekkingen en Ontwikkelingen aan de Universiteit Wageningen. Ook was hij tussen 1979 en 1982 directeur van de Teldersstichting, het wetenschappelijk bureau van de VVD. Naast de rust herstellen wilde hij als fractievoorzitter ook ‘het liberalisme verder ontwikkelen’.[2]

Het ‘duolisme’, het gedeelde leiderschap van Voorhoeve en De Korte, was geen succes. Dat bleek toen er in mei 1989 spanning ontstond tussen het CDA-VVD-kabinet en de VVD-fractie over het Nationaal Milieubeleidsplan. Als onderdeel van dit plan wenste het kabinet het reiskostenforfait (belastingaftrek voor woon-werkverkeer) af te schaffen. De VVD-fractie was hier fel op tegen, hoewel Voorhoeve als enige van de VVD-fractie bereid was om het voorstel tot afschaffing te steunen, dreef hij de zaak toch op de spits. Hij werd hierbij gesouffleerd en extra opgejut door financieel woordvoerder Frank de Grave. De voor Voorhoeve pijnlijke beelden hiervan zouden enkele dagen later worden getoond in het VPRO-tv-programma Belevenissen. De aarzelende Voorhoeve bracht uiteindelijk een motie in stemming die het kabinet opriep af te zien van de voorgenomen afschaffing van het reiskostenforfait. Daaropvolgend kondigde minister-president Lubbers aan het ontslag van het kabinet in te dienen bij de koningin. Gezien de gebrouilleerde verhoudingen werd van een lijmpoging afgezien.

Bij de daaropvolgende verkiezingen in september 1989 was Voorhoeve eveneens lijstrekker voor de VVD. Bij deze verkiezing verloor de VVD vijf zetels. Hierop kwam een derde kabinet-Lubbers tot stand, maar in plaats van de VVD was nu de PvdA de coalitiepartner van het CDA. Voorhoeve trad in april 1990 terug als fractievoorzitter en werd opgevolgd door Frits Bolkestein.

[1] ‘Voorhoeve prefereert regeren boven de groei van eigen partij’, De Telegraaf, 27 januari 1988, p. 6

[2] Willem Breedveld, ‘VVD-fractie wil het tegendeel van Nijpels: een gentleman als voorzitter’, Trouw, 27 juni 1986; Erik van Venetië, ‘Voorhoeve steil, lichtelijke saai en conservatief’, de Volkskrant, 28 juni 1986.

 

Andere Tijden, ‘De val van het kabinet-Lubbers II’ (VPRO-NTR; uitgezonden op 25 febr. 2010).

Belevenissen: Frank de Grave (VPRO, mei 1989).