‘Naar de Partij van de Arbeid, naar de Tweede Kamer, ja, maar op de plaats van Joop den Uyl, dat had ik niet gedacht– Wim Kok 

In juli 1986 volgde vakbondsman Wim Kok (1938-2018) Joop den Uyl op als leider van de PvdA. Aan die opvolging was een langdurige ‘kroonprinsenstrijd’ voorafgegaan. Uiteindelijk viel de keus definitief op Kok, nadat hij samen met Den Uyl campagne had gevoerd voor de Kamerverkiezingen in mei 1986. De sociaaldemocraten boekten een ‘overwinningsnederlaag’: ze wonnen 52 zetels (+5), maar hadden gehoopt groter te worden dan het CDA dat met 54 zetels nu de grootste fractie was geworden. Onder Kok zou de PvdA een pragmatischer koers gaan varen.

Wim Kok. Foto: Roland Gerrits, Nationaal Archief / Anefo

Kok had lang geaarzeld over zijn overstap naar de politiek, al kende hij die wereld goed. Als voorzitter van het NVV, later FNV had hij aan de wieg gestaan van diverse sociale akkoorden, zoals het Akkoord van Wassenaar uit 1982, waarbij loonmatiging werd geruild voor arbeidstijdverkorting. Toen hij in 1985 in de race was voor het burgemeesterschap van Groningen, haalden partijvoorzitter Max van den Berg en Joop den Uyl hem over toch voor Den Haag te kiezen. 

Als fractievoorzitter nam Kok het tussen 1986 en 1989 op tegen het kabinet-Lubbers II (CDA-VVD). Zo voer hij als oppositieleider fel uit tegen de bewindslieden die verantwoordelijk waren voor de Paspoortaffaire (1988). In datzelfde jaar bekritiseerde hij het kabinet omdat ‘de voorgestelde belastingverlaging en de bezuinigingen in de sociale zekerheid de rijken rijker en de armen armer’ maakten.[1] Tegelijk zocht zijn partij in deze jaren achter de schermen toenadering tot het CDA. Vanaf 1988 werden gesprekken gevoerd over een mogelijke coalitie. Kok en Lubbers waren hier zelf niet bij, maar werden wel goed op de hoogte gehouden. Na de val van het kabinet in mei 1989 zou een centrumlinks kabinet tot stand komen. Kok verruilde het fractievoorzitterschap voor het ambt van minister van Financiën en hij werd vicepremier.

[1] Handelingen II 1987/88, 28 maart 1998, p. 3287.

Andere Tijden, ‘Leidersstrijd in de Partij van de Arbeid’ (VPRO-NTR. Uitgezonden op 2 aug. 2001 

https://anderetijden.nl/artikel/6632/Leidersstrijd-in-de-Partij-van-de-Arbeid